🎥 پرواز سبک، کنترل سنگین
در فیلمی ۴۰ دقیقه‌ای از پرواز یک هواپیمای سبک Cirrus، از ابتدای روشن کردن موتور تا انتهای پارک، که زیبایی های پرواز را بخوبی به نمایش می گذارد، شاهد هنرنمایی کنترلر نیویورک در تمرکز و سرعت‌عمل و هدایت دقیق هواپیماها و همچنین آرامش و آگاهی محیطی خلبان در کنار جت‌های سنگین مانند Gulfstream هستیم؛ بدون مزاحمت، بدون تنش.
این فیلم یادآور آینده‌ای است که در آن هوانوردی عمومی بخشی طبیعی از جریان ترافیک هوایی خواهد بود و نکات و درس های مهمی برای آینده هوانوردی کشور ما را در خود جای دارد.
۲۰ اکتبر – ۲۸ مهرماه ، روز کنترلر ترافیک هوایی – صدای ایمنی ساز و آرامش بخش آسمان کشور – بهانه ای شد تا با تحلیل قطعه کلیپ زیبای ۴۰ دقیقه ای از پرواز یک هواپیمای Cirrus SR22 از فرودگاه Pontiac (KPTK) در میشیگان تا فرود در Teterboro (KTEB) در ایالت نیوجرسی کلاس زنده‌ای از هوانوردی مدرن، فرهنگ پرواز، تسلط کنترلر، آرامش و آگاهی خلبان و هماهنگی انسان با فناوری را به نظاره بنشینیم و در عین حال از جذابیت تصاویر گرفته شده از زوایای متفاوت در آن حظ ببریم.
کنترلرهایی با بار کاری فوق‌العاده بالا و خلبانی که با آرامش و تمرکز مثال‌زدنی پرواز می‌کند.
رمز این هماهنگی در میان ازدحام چیست؟
نبرد با طبیعت – مدیریت شرایط IFR و Icing :
پرواز در هوایی سرد و مرطوب آغاز می‌شود، شرایطی که هر تصمیم در آن می‌تواند حیاتی باشد.
خلبان با سه موضوع اساسی روبه‌روست:
– یخ‌زدگی (Icing):
او پیش از ترک زمین، سامانه ضد یخ TKS را در وضعیت Primed قرار می‌دهد تا با ورود به ابر، مایع ضد یخ فوراً از بال‌ها جاری شود. نمونه‌ای از اجرای اصل «پیشگیری فعال» در چارچوب SMS
تصمیمی کوچک، اما نشانگر تفکر ایمن‌محور در سطح حرفه‌ای.
– مجوز VFR on Top:
پس از دریافت گزارش‌های PIREP از پروازهای دیگر، خلبان تصمیم می‌گیرد از بالای لایه‌های ابر پرواز کند. او IFR خود را حفظ می‌کند، اما با دید بهتر و بار کاری کمتر، در ارتفاعی میان دو جهان IFR و VFR.
– مدیریت مسیر و ایمنی:
خلبان با توجه به هشدار باد برشی (Wind Shear) و تلاطم در مسیر مستقیم (Turbulence)، یک مسیر طولانی‌تر اما ایمن‌تر را انتخاب می‌کند. در این تصمیم، اصل Safety before efficiency به زیباترین شکل ممکن اجرا می‌شود.
مهارت و تسلط کنترلر:
ورود هواپیمای کوچک به فضای تحت کنترل نیویورک، ورود به فضایی بسیار پر ترافیک و پیچیده است که چه بسا در آن، هر ثانیه، هر واژه، و هر عدد اهمیت دارد.
– تغییر مسیرها (reroute) و واکنش سریع
کنترلر با تسلطی بالا مسیر را تغییر می‌دهد، رفتن به سمت نقاط جدید را ابلاغ می‌کند و خلبان به دلیل تعداد زیاد ترافیک و شلوغی فرکانس ناچار است از قابلیت Replay استفاده کند تا از صحت داده‌ها مطمئن شود.
این در واقع «دیوار دفاعی دوم» در برابر خطاهای شنیداری است.
– مدیریت سرعت و اولویت دهی (Sequencing)
کنترلر در لحظات نزدیک به تقاطع مسیرها، با جمله‌های کوتاه و دقیق، سرعت‌ها را پله‌ای کاهش می‌دهد:
“Reduce to one seventy” – “Maintain one fifty to TUGS”
همین دستورات ساده، بنیان مدیریت فاصله‌گذاری در محیطی است که هر مایل افقی ارزش زمانی دارد.
این سطح از کنترل در واقع محصول ترکیب مهارت انسانی و پشتیبانی فناورانهٔ سامانه‌های نظارتی دقیق است.
معجزه آرامش و نقش عوامل انسانی :
در نگاه اول، آرامش خلبان شاید نتیجه‌ی تجربه شخصی به نظر برسد. اما واقعیت این است که این آرامش، محصول یک هماهنگی حساب شده است، جایی که Human Factors، فناوری و آموزش CRM در هم تنیده‌اند.
آگاهی محیطی سه‌بعدی – از نگاه بصری به بیرون تا صفحه نمایش :
خلبان در این پرواز، یکی از کامل‌ترین نمونه‌های Situational Awareness را نشان می‌دهد.
او به سه منبع آگاهی تکیه دارد:
۱ – شنیداری از طریق ATC،
۲ – دیداری از طریق Out of the Window،
۳ – ابزاری و از طریق ADS-B/FMS.
در صحنه هایی زیبا، خلبان ترافیکی را که کنترلر اعلام کرده، روی نمایشگر ADS-B پیدا می‌کند و همان لحظه، با اشاره دست، آن را در آسمان به همسرش نشان می‌دهد.
این تطابق لحظه‌ای بین داده و واقعیت، ذهن را آرام می‌کند، اطمینان را افزایش می‌دهد و از «سر به پایین بودن» طولانی‌مدت جلوگیری می‌کند – یکی از خطرناک‌ترین عوامل خطای انسانی در کابین.
هوشیاری در برابر سوگیری‌ها – Recency Bias در عمل
در آغاز پرواز، خلبان اعتراف می‌کند که به‌صورت ناخودآگاه قصد داشته از مسیر Taxiway همیشگی خود حرکت کند، در حالی‌که این بار ATC مسیر متفاوتی اعلام کرده بود.
او بلافاصله متوجه این خطا می‌شود و مسیر را اصلاح می‌کند.
این رفتار ظاهراً ساده، نمونه‌ای واقعی از آگاهی شناختی و مقابله با خطای تمرکز بر آخرین اطلاعات است – یکی از شایع‌ترین دلایل خطا در محیط‌های پرتکرار.
در آموزش‌های CRM، چنین لحظاتی یادآور این نکته‌اند که حتی باتجربه‌ترین افراد نیز باید حافظه عادت را به نفع گوش سپردن دقیق به ATC کنار بگذارند.
نقطه اوج – فرود در بالاترین سطح بار کاری
در مرحله‌ی نهایی، کنترلر برای حفظ جریان روان ترافیک، از پرواز ، سرعتی را که می تواند در فاینال باند حفظ کند را استعلام می کند و بر آن اساس فواصل ایمن و در عین حال بهینه دیگر پروازها را با مدیریت سرعت آنها حفظ می کند
خلبان باید همزمان سرعت بالا را حفظ کند، مسیر را در باد کنترل نماید، و در فاصله‌ای بسیار کوتاه از باند فرود آید.
وقتی پس از فرود می‌گوید:
“That was fast – and a crosswind fight!”
این همان «لذت کنترل ایمن» است که در قلب هوانوردی حرفه‌ای نهفته است.
درس‌هایی برای آسمان ما :
فیلم SR22 فقط یک نمایش زیبا از هوانوردی نیست، یک پیام واضح برای آیندهٔ فضاهای پرترافیک ایران است.
فناوری‌های نظارتی و PBN های پیشرفته – ریشه ارتقاء ایمنی و ظرفیت فضا است
دقت بی‌نقص کنترلر نیویورک در صدور وکتورها، سوای حرفه ای بودنش -که از آن دست در ایران عزیز بسیار اند- همچنین ریشه در کیفیت داده‌های نظارتی دارد.
او با اعتماد به سامانه‌های ADS-B و MLAT که موقعیت هواپیما را با نرخ به‌روزرسانی بالا و خطای کمتر از چند متر ارائه می‌کنند و همچنین طرحهای RNAV می‌تواند هواپیماهای سبک و جت‌های سنگین را در جدایی‌های کمینه و کاملاً ایمن مدیریت کند.
در مقابل، اگر چنین پوششی و چنین رویه هایی وجود نداشته باشد، کنترلر مجبور است برای حفظ ایمنی، جدایی‌های بزرگتری اعمال کند – یعنی کاهش ظرفیت، افزایش تأخیر و فشار روانی بیشتر.
زیرساخت نظارتی کامل و دقیق و طرحهای مبتنی بر PBN، بستر اعتماد و آرامش کنترلر است؛ همان چیزی که امروز باید در پروژه‌های تحول و توسعه‌ای فضاهای کشور با جدیت دنبال شود.
آیندهٔ Air Taxi و مشارکت پروازهای سبک :
در این فیلم، Cirrus کوچک در کنار Gulfstreamهای بزرگ پرواز می‌کند، بدون آنکه مزاحم تلقی شود.
این صحنه یادآور آینده‌ای است که در آن «هوانوردی عمومی» بخش جدایی‌ناپذیر از جریان اصلی ترافیک است.
با استفاده از سامانه های نظارتی متناسب، PBN، FMS پیشرفته و ارتباطات دیجیتال دقیق، حتی پروازهای سبک می‌توانند با نظم و کارایی بالا در فضاهای پرترافیک حضور داشته باشند – دقیقاً همان جهتی که ICAO در Global Air Navigation Plan و ASBU ترسیم کرده است.
این پرواز پاسخی است به سؤال بنیادین: چرا در پرهیاهوترین آسمان جهان، خلبان آرام است و کنترلر مسلط؟
با آرزوی سلامتی و بهروزی برای کلیه کارکنان متخصص و زحمتکش تمام بخشهای هوانوردی و مرتبط با هوانوردی سراسر کشور که ایمنی سرلوحه اهداف و وظایف آنهاست.
🔹 آموزش عملی مکالمات و نظم‌فرکانسی کنترلر و خلبان
🔹 نمایش هماهنگی در فضای شلوغ
🔹 تلنگری به نیاز نوسازی زیرساخت‌های نظارتی کشور
🔹 و چشم‌اندازی از توسعه Air Taxi در ایران
سید سعید قاضی
کنترلر فرودگاه بین المللی مهرآباد
https://IRANATCA.yek.link
